İslamiyet’te Beslenme Kültürü ve Kişilik Yapısına Etkisi

İlahi dinlerin sonuncusu olan İslamiyet; ibadetten, ahlaka, ticaretten toplumsal düzene kadar hayatın her alanına dair hükümler ortaya koyduğu gibi beslenme kültürü ve yiyeceklerin kişilik yapısına etkisi hakkında da yönlendirmelerde bulunmuştur. Tüketilmesi teşvik edilen / yasaklanan besinler, tüketim şekilleri, sofra ahlakı, besinlerin sağlığa yararları zararları ile ilgili Kur’an-ı Kerim Hadis-i Şeriflerde açıklamalar yer almaktadır. Beslenmenin kişiliği etkilediği yönündeki görüş, birçok alim tarafından dile getirilmiştir. Diğer taraftan son yıllarda bilim dünyası beslenmenin fiziksel yönden etkisinin yanı sıra psikolojik açıdan etkilediğine çalışma yürütmektedir. Bağırsakların ikinci beyin olduğu, günlük olarak tüketilen gıdaların bağırsaktaki bakteri dünyasını etkilediği; sağlık duygu durumu üzerinde büyük etki gösterdiği fikri insanı kabul görmüş bir konudur. Günümüzde yapılan çalışmalar besinlerin, beynin kimyasal kompozisyonunu oluşturduğunu koymaktadır. Besin maddeleri, sinir hücrelerindeki bilgi akışını sağlayan, küçük iletkenlerin –nörotransmitterlerin- oluşumunda başlangıç maddesi görev yaparak davranış fonksiyonlarını etkilemektedir. Bununla birlikte İslamî kaynaklarda geniş literatür bulunmaktadır. Tıp alanında yeni araştırmalarda bu düşünceyi destekleyici nitelikte veriler çıktığı görülmektedir. Buna göre tıp bilimi bireylerin yalnızca sağlığını etkilemekle kalmayıp aynı zamanda ruhsal yapısını etkilediğini hatta bazı ruh hastalıkları, stres, anksiyete hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğini düşünmektedir. Çeşitli dini yasak gıdanın maddî-manevî yönleriyle etkileyebileceğini savunulmuştur. Örneğin; Peygamber (s.a.v.)’in “Ayvayı göğüsteki sıkıntıyı gidermek gönlü (kalbi) ferahlatıp kuvvetlendirmek için tavsiye ettiği; bilimsel çalışmalarda ayva meyvesinin sıçanlarda deney ortamında meydana getirilen stresin neden olduğu nörolojik önleme bastırma potansiyeli görülmüştür. Kur’ân’da yiyiniz, içiniz ancak aşırıya gitmeyiniz konuda temel düstur niteliğindedir. Osmanlı toplumunda hayata önemli katkı yaptığını düşündüğümüz kaynaklardan birisi Mızraklı İlmihalde “yiyecek-içeceği az yemenin “bedeni güçlü, kalbi nurlu, hafızası kuvvetli, geçinmesi kolay, yumuşak huylu olmaya olacağı” belirtilmektedir. Bilimsel literatürde ise aşırı yeme davranışının sonucu obezite konusunda verilere ulaşmıştır. Çalışmalarda obezitenin hafıza kaybıyla ilişkili geri dönüşümsüz ilerleyen şekilde seyreden bilişsel bozulma, Alzaimer, orta veya şiddetli depresif belirtiler gösterme (üzüntü, sinirlilik, öfke, olumsuz düşüncelere kapılma kendini değersiz hissetme…) ya majör bozukluğa (karar verme odaklanmakta zorluk yaşama, günün çoğunluğunda yorgunluk/bitkinlik, tekrarlayan ölüm intihar düşüncesi…) olma bakımından zayıf bireylere nazaran daha eğilimli olduğunu göstermektedir. Anadolu irfan geleneğinde tasavvuf âdâbının konumu bulunduğu ehl-i tasavvufun yeme-içme alışkanlıklarını seyr-i sülûkun parçası haline getirdikleri Bu bağlamda ehli zevât meyvenin olgun, yemeğin pişgin yenilmesinin âdâba uygun olduğunu, ayrıca acı, ekşi, tuzlu tüketimin olmadığını belirtmiştir. Literatürde tatların kanıtlanmıştır. Sonuç dinî kültürün, alışkanlıkları tavsiyelerin, kişilerin mevcut halleri gelişimlerini etkilemesi yönünden ne denli yerinde yapılacak konuyu aydınlatmada etkili olabilir.